احکام اسلامی

در میان همه ارتباطات  قابل تصور و محتمل برای یک انسان در حیات دنیوی، ارتباط با خود نقش سرنوشت ساز دارد زیرا اولاً سعادتمندی دنیوی و اخروی او در گرو چگونگی این ارتباط است و ثانیاً بسیاری از دیگر ارتباطات انسان تحت الشعاع این ارتباط قرار می گیرند.

حضرت امیرالمومنین علی علیه السلام می‌فرمایند:

«[لِاَءمَ‏] لِأمَ بَینَ مُخْتَلِفاتِها ، وَ غَرَّزَ غَرائِزَها ،  وَ ألْزَمَها أشْباحَها ، عالِماً بِها قَبْلَ ابْتِدائِها ، مُحِیطاً بِحُدودِها وَ انْتِهائِها ، عارِفاً بِقَرائِنِها وَ أحْنائِها.»

موجودات گوناگون را هماهنگ کرد، و در هر کدام غریزه خاص خودش را قرار داد و غرائز را همراه آنان گردانید. خدا پیش از آن که موجودات را بیافریند، از تمام جزئیات و جوانب آنها آگاهى داشت، و حدود و پایان آنها را مى‏‌دانست و از اسرار درون و بیرون پدیده‏‌ها، آشنا بود. » (فرازی از بند سه خطیه یک نهج البلاغه)

حضرت امیرالمومنین علی علیه السلام توجه انسان‌ها را به این اصل مصروف می‌دارد که در ارتباط با یکدیگر مراجعه کنید به دستور العمل هایی که خداوند صادر کرده است.

یکی از این دستورات در همین خطبه گرانقدر مشهود است بدین مضمون: خداوند بزرگ موجودات و انسان را آفرید و به تمامی جوانب آنها، اسرار و درون آنها قبل از آفرینش آگاهی داشت، پس دستوراتی که در حوزه ی زندگی فردی ارائه نموده، همگی بر مبنای وجودیت انسان است.

بنابراین ، انسان ها در ارتباط با یکدیگر می‌بایست طبق دستورات حضرت حق رفتار نمایند.

« ثُمَّ جَمَعَ سُبْحانَهُ مِنْ حَزْنِ الْأرْضِ وَ سَهْلِها،  وَ عَذْبِها وَ سَبَخِها ،  تُرْبَهً سَنَّها بِالْماءِ حَتَّى خَلَصَتْ ، وَ لاطَها بِالْبَلَّهِ حَتَّى لَزَبَتْ ، فَجَبَلَ مِنْها صُورَهً ذاتَ أحْناءٍ وَ وُصُولٍ ، وَ أعْضاءٍ وَفُصُولٍ ، أجْمَدَها حَتَّى اسْتَمْسَکَتْ ، وَ أصْلَدَها حَتَّى صَلْصَلَتْ ، لِوَقْتٍ مَعْدودٍ ، وَ أمَدٍ [أجل‏] مَعْلُومٍ ، ثُمَّ نَفَخَ فِیها مِنْ روحِهِ [فتمثّلت‏] فَمَثُلَتْ إنْساناً ذا أذْهانٍ یجِیلُها ، وَ فِکَرٍ یتَصَرَّفُ بِها . وَ جَوارِح َیخْتَدِمُها ، وَ أدَواتٍ یقَلِّبُها ، وَ مَعْرِفَهٍ یفْرُقُ بِها بَینَ الْحَقِّ و الْباطِلِ ،  وَ الْأذْواقِ و الْمَشامِّ ، و الْألْوانِ و الْأجْناسِ ، مَعْجُوناً بِطِینَهِ الْألْوانِ الْمُخْتَلِفَهِ ، و الْأشْباهِ الْمُؤْتَلِفَهِ ، و الْأضْدادِ الْمُتَعادِیهِ ، و الْأخْلاطِ الْمُتَباینَهِ ، مِنَ الْحَرَّ و الْبَرْدِ ، و الْبَلَّهِ و الْجُمُودِ.»

سپس خداوند بزرگ، خاکى از قسمت‏هاى گوناگون زمین، از قسمت‏هاى سخت و نرم، شور و شیرین گرد آورد، آب بر آن افزود تا گلى خالص آماده شد، و با افزودن رطوبت، چسبناک گردید، که از آن، اندامى شایسته، و عضوهایى جدا و به یکدیگر پیوسته آفرید. آن را خشکانید تا محکم شد. خشکاندن را ادامه داد تا سخت شد تا زمانى معین و سر انجامى مشخص، اندام انسان کامل گردید. آنگاه از روحى که آفرید در آن دمید تا به صورت انسانى زنده در آمد، داراى نیروى اندیشه، که وى را به تلاش اندازد  و داراى افکارى که در دیگر موجودات، تصرف نماید. به انسان اعضاء و جوارحى بخشید، که در خدمت او باشند ، و ابزارى عطا فرمود، که آنها را در زندگى به کار گیرد. قدرت تشخیص به او داد تا حق و باطل را بشناسد ، و حواس چشایى، و بویایى، و وسیله تشخیص رنگ‏ها، و أجناس مختلف در اختیار او قرار داد. انسان را مخلوطى از رنگ‏هاى گوناگون، و چیزهاى همانند و سازگار، و نیروهاى متضاد، و مزاج‏هاى گوناگون، گرمى، سردى، ترى، خشکى، قرار داد.» ( فرازی از بند سوم خطبه یک نهج البلاغه ) در این فراز پر برکت، وجود انسان مورد بررسی قرار گرفته است و دستورات خاصی در جهت ارتباط موثر در جوامع متذکر شده است.

حضرت امیرالمومنین علی(ع) می‌فرمایند:

«یا بُنَی اجْعَلْ نَفْسَکَ مِیزاناً فِیما بَینَکَ وَ بَینَ غَیرِکَ ، فَأحْبِبْ لِغَیرِکَ ما تُحِبُّ لِنَفْسِکَ ، وَ اکْرَهْ لَهُ ما تَکْرَهُ لَها ، وَ لا تَظْلِمْ کَما لا تُحِبُّ أنْ تُظْلَمَ ، وَ أحْسِنْ کَما تُحِبُّ أنْ یحْسَنَ إلَیکَ ، وَ اسْتَقْبِحْ مِنْ نَفْسِکَ ما تَسْتَقْبِحُهُ مِنْ غَیرِکَ ، وَ ارْضَ مِنَ النَّاسِ بِما تَرْضاهُ لَهُمْ مِنْ نَفْسِکَ ، وَ لا تَقُلْ ما لا تَعْلَمُ وَ إنْ قَلَّ ما تَعْلَمُ ، وَ لا تَقُلْ ما لا تُحِبُّ أنْ یقالَ لَکَ . وَ اعْلَمْ أنَّ الْإعْجابَ ضِدُّ الصَّوابِ ، وَ آفَهُ الْألْبابِ . فَاسْعَ‏ فِی کَدْحِکَ ، وَ لا تَکُنَّ خازِناً لِغَیرِکَ ، وَ إذَا أنْتَ هُدِیتَ لِقَصْدِکَ فَکُنْ أخْشَعَ ما تَکُونُ لِرَبِّکَ.»

اى پسرم! نفس خود را میزان میان خود و دیگران قرار ده، پس آنچه را که براى خود دوست دارى براى دیگران نیز دوست بدار، و آنچه را که براى خود نمى‌‏پسندى، براى دیگران مپسند، ستم روا مدار، آنگونه که دوست ندارى به تو ستم شود، نیکوکار باش، آنگونه که دوست دارى به تو نیکى کنند، و آنچه را که براى دیگران زشت مى‌‏دارى براى خود نیز زشت بشمار ، و چیزى را براى مردم رضایت بده که براى خود مى‏پسندى، آنچه نمى‌‏دانى نگو، گر چه آنچه را مى‏‌دانى اندک است، آنچه را دوست ندارى به تو نسبت دهند، در باره دیگران مگو ، بدان که خود بزرگ بینى و غرور، مخالف راستى، و آفت عقل است، نهایت کوشش را در زندگى داشته باش، و در فکر ذخیره سازى براى دیگران مباش، آنگاه که به راه راست هدایت شدى، در برابر پروردگارت از هر فروتنى خاضع‏‌تر باش.» ( بند 8 نامه 31 نهج البلاغه)

با عنایت به فرمایشات  و عمل خالص به دستورات متوجه می‌شویم که انسان‌ها در عرصه‌های اجتماعی چنانچه به یکدیگر ظلم و تعدی نکنند می‌توانند ارتباطی تنگاتنگ با یکدیگر برقرار نموده و در نهایت به مدینه فاضله‌ای دست یابند.

چنانچه انسان‌ها در برقراری ارتباطات خویش، از خود بزرگ بینی‌ها، ستم روا داشتن  به یکدیگر و عدم تواضع دست بردارند مطمئناً در برقراری ارتباط مؤثر به موفقیت کامل خواهند رسید و تمامی اختلافات بشری را بدینگونه رفع خواهند نمود.

و اما: 

موفقیت یک فرد در زندگی طبق فرمایشات حضرت امیرالمومنین علی علیه السلام، به عوامل مختلفی چون ایمان، انگیزش، تلاش، هدفمندی، استعداد، عزت نفس، پشتکار، تعقل و تدبیر و غیره بستگی دارد، در کنار این قبیل عوامل، به یک عامل تعیین کننده دیگر اذعان شده که بدون آن پیمودن مسیر موفقیت بسیار سخت و دور دست خواهد بود. ادامه دارد...